Apenas hai documentos que axuden a coñecer a historia local de Navia tanto na Idade Antiga como na Idade Media. Desde esta perspectiva é indubidable que o coñecemento das formas de vida dos campesiños naviegos só é posible desde 1.550 en diante.
Na historia de Navia non houbo ningunha institución eclesiástica con implantación forte na comarca e, en consecuencia, apenas hai documentos que lancen luz sobre a Idade Media. Algúns datos arqueolóxicos, como a ábsida románica de San Miguel de Barcia, a ponte da vila, ou a mesma alusión ao castelo do ano 1037, son testemuños dun poboamento antigo, pero pouco máis.
Con todo, a finais do século XV os cadros económicos, sociais e xeográficos estaban xa consolidados: as parroquias estaban ben definidas e o señorío exercido polos condes de Altamira. No ano 1466-67 os campesiños participaron á beira dos fidalgos na revolta irmandiña e, a fortaleza de Navia foi unha das moitas derruidas, reconstruíndose con posterioridade. Os condes de Altamira accederon ao condado a finais do século XV, probablemente cara ao ano 1.450 e, quizais por compra a un anterior propietario. No ano 1611, o conde fixo inventario de todo o que posuía no concello, o que deu lugar a dous grosos cartapacios que se conservan no Museo Provincial de Lugo. No mencionado apeo dise textualmente que é do conde a vila de Navia, coa súa xurisdición civil e criminal, coas freguesías suxeitas a ela e coa súa fortaleza onde os merinos que pon na devandita vila viven, residen e administran xustiza aos vasalos do lugar; pero, ademais de nomear merino, nomeaba tamén ao escribano, tiña acoutados no río catro pozos de "pescaría" e un "caneiro". Cada ano os campesiños debían pagarlle 176 reais por dereitos señoriais. Toda esa serie de dereitos eran cobrados polo conde en concepto de señor xurisdicional do concello e, aínda que económicamente reportábanlle pouco, eran un eficaz medio de controlar o goberno local; pero máis importantes eran, con todo, as rendas derivadas das terras cedidas en foro e a boa porción dos diezmos que se lles satisfacían no concello, como patróns que eran de moitas parroquias; así pois, o dominio do conde era completo: no terreo eclesiástico, no civil e no económico.
Á beira do conde (o maior rentista) había outros rentistas no concello de Navia, fundamentalmente fidalgos. Esta distribución da renda é unha peculiaridade da montaña lucense, en contraste con outras comarcas de Galicia de forte predominio eclesiástico: nos concellos de Navia e Burón o predominio social da fidalguía era absoluto, por canto víanse favorecidos pola ausencia de institucións eclesiásticas (mosteiros e cabidos).
Todo o devandito ata aquí acompañará aos naviegos ata o século XX. Con posterioridade, a fidalguía da zona simpatizou co carlismo por temor a que as medidas do goberno liberal acabasen co seu poder; pero abatido o carlismo, a fidalguía continuará sendo no século XIX a rama social gobernante en todo o territorio ata que, no século XX derrúbase este sector social ao deixar a emigración sen caseiros aos morgados. Todo isto que parece sinxelo, debe encadrarse no marco dunha nova situación política: as medidas desamortizadoras apenas supuxeran transvasamento de riqueza, tendo en conta que a Igrexa tiña aquí escasas rendas, como xa dixemos. No ano 1.830 foron abolidos os décimos, pero os fidalgos fundamentaban a súa riqueza nas rendas procedentes dos contratos de arrendo ou foros; así pois, os campesiños seguen en 1.845 pagando as mesmas rendas que os seus antepasados pagaron ás mesmas "casas grandes". Cando o carlismo foi abatido, a fidalguía da zona continuou sendo o sector social dominante porque o propio sistema censitario do sufraxio proporcionoulles a ocasión de intervir activamente na vida política e nas eleccións.
Vestixios arqueolóxicos: Mámoas e dolmens/dólmenes de Ferreirúa; Castros de Liñares (Queizán), Monterrío e Ferreirúa; Cuevas en As Penas de Frou; Pallozas de Moia e Quintá; Castro de Coedo; Sepulturas medievais en Abrente e Molmeán; Pallozas e capela da Inmaculada en Ribón; Castro de Folgueiras (Son); Poboado de Virigo; Alzado de Busmor; Vestixio de primitivo poboado entre Ribón e Moia.
